%20Logo.png){kind=small}
Sporda psikoloji ve beynin önemini birçoğumuz sözde biliyoruz fakat iş somut kaynaklar sunmaya gelince biraz afallayabiliyoruz. Yıllarca spor psikolojisini farklı sosyokültürel geçmişlerden gelen birey ve topluluklara anlatmaya çalışmış biri olarak, bu tür somut veri sunmanın en net yolunun nöropsikoloji ve psikoloji-fizyoloji ilişkisinden geçtiğini fark ettim. Bu sebeple burada ara ara bu ilişkiye yönelik yazılar paylaşıyor olacağız ki beynin bedenimiz üzerinde ne kadar keskin bir yansıması olduğunu daha iyi anlamaya çalışalım.
Psikoloji-fizyoloji ilişkisi serisine giriş olarak sıkça göz ardı edilebilen ve kimi zaman sporcuların kariyerlerinin erken bitmesine sebep olabilen bir konuya değiniyoruz: sporda psikosomatik ağrılar. Sakatlanan herhangi bir sporcunun tedavi sürecinden sonra sağlık ekibi fiziksel olarak iyileştiğini söyleyebilir fakat kimi durumlarda sporcu halen ağrılarının devam ettiğini ve oynayamayacak durumda olduğunu belirtebilir. Soru şu ki bu ağrı gerçek mi ve nereden kaynaklanıyor?
Psikosomatik Ağrı Nedir?
Psikiyatrik tanının uluslararası kitabı olan DSM'in (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) tanımına göre psikosomatik ağrılar; bir veya daha fazla fiziksel şikayetin herhangi bir patolojik veya patofizyolojik bulgu ile açıklanmamasına rağmen kendisini tekrarlıyor olması durumudur (DSM-IV, 2000). Ayrıca, fiziksel ağrıların ve şikayetlerin normal şartlar altında fiziksel bulguların sonuçlarından beklenenden fazla olması durumu da psikosomatik ağrı sınıfına girmektedir.
Bu tür ağrıların birkaç temel göstergesi şu şekildedir (Kerkar, 2016):
Ağrı tıbbi bir koşulla açıklanamaz.
Durum bireyin işlevselliğinin çeşitli alanlarında ciddi bir ağrı, üzüntü veya noksanlığa sebebiyet verir.
Semptomların başlangıcı, devamı, şiddetlenmesi ve artışı psikolojik unsurlar dolayısıyla gerçekleşmektedir.
Ağrı şikayetleri kasti ve hayali değildir ve bunlar psikolojik bozukluklardan (örn. ruh hali bozuklukları, kaygı bozukluğu veya herhangi bir psikotik bozukluk) kaynaklanmamaktadır.
Dikkat edilmesi ve farkına varılması gereken çok önemli bir nokta; psikosomatik bozukluklar tamamen fiziksel görünmesine karşın bilinçdışı ve disosiye olmuş bilinçten gelen duygulardan kaynaklanabilmektedir (Farber, 2013). Daha farklı bir ifadeyle, tamamen fiziksel gözüken bir ağrının sebebi aslında psikolojik olabilmekte ve doktorlar bu ihtimali değerlendirmediklerinde hastayı doğruyu söylememekle suçlayabilmektedir.
Sporda Sıkça Görülebilen Durumlar
Herhangi bir branşta en yaygın psikosomatik ağrı görülme şekli sporcunun travma kaynaklı uzun süreli sakatlık yaşamasıdır. Örneğin, bir futbolcu maç esnasında rakibiyle çarpışıp bacağını kırdığında ve aylarca sahaya çıkamadığında kaygı, endişe, stres ve benzeri psikolojik semptomları göstermesi normaldir. Fiziksel rehabilitasyon sürecinden sonra ise sporcunun tekrar sahaya dönme zamanı geldiğinde kişi istemsiz olarak kaygı hissedebilir. Özellikle sakatlandığı pozisyonu çağrıştıracak uyaranlara maruz kaldığında - yeşil çimler, ikili mücadele, tribünler vb. - bilinçaltının tetiklemesiyle kişi sakatlanma endişesine kapılabilir.
Bu tip durumlarda beynin yaptığı aslında çok basit bir savunma mekanizmasıdır. Bilinçaltı her durumda bizi korumaya programlanmış bir yapıya sahiptir; fakat onun "koruma" algısı aslında bizim isteklerimiz ve gerçeklerimizle uyuşmayabilir. Geçmiş tecrübeleri unutmayan bilinçaltı, daha önce sakatlık yaşayıp uzun süre acı çekmiş bir sporcuya - özellikle psikolojik olarak yeniden başlamaya hazır değilse - bünyesini korumak adına fiziksel acı sinyalleri yollayabilir. Böylece, sporcu aslında fiziksel olarak iyileşmiş olmasına karşın, bilinçaltının onun tekrar sakatlanmasını istemediği için, benzer uyaranlara maruz kalınca olası kötü bir senaryoda alıkoymak adına bu yola girer: beyinden bir sinyalle bedene fiziksel acı yollar.
Olası Sonuçları ve Etkileri
Tedavi edilmeyen psikosomatik ağrı ve bozuklukların birçok olumsuz sonucu olabilmektedir. Spor üzerinden başlamak gerekirse, psikosomatik ağrıyla boğuşan bir sporcu bu durum sonucunda tükenmişlik yaşayarak spor kariyerine nokta koyabilir. Uzun ve başarı dolu olabilecek bir kariyer, sakatlığın donanımlı biçimde tedavi edilmemesinden dolayı erken sonlanabilir.
Bir başka spor senaryosu ise, sporcunun bu ağrıları "uydurduğu" gerekçesiyle kadroya alınmaması ve antrenör tarafından etiketlenmesi olabilir. Bu tür olumsuz bir etiket sporcunun başka ekiplere transferinde de olumsuz yansımalar bulabilir ve kariyerine istenmeyen bir yön verebilir.
Her sporcunun bir insan olduğu gerçeğini göz önünde bulundurduğumuzda ise psikosomatik bozuklukların birey üzerindeki daha ürkütücü etkilerine rastlıyoruz. Bu tür ağrılara sahip olan bireylerin depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, madde kullanımı sorunları ve uyum sağlama güçlüğü sorunlarını yaşama riski artmaktadır (Stull, 2014).
Psikosomatik ağrılardan şüphenilenen durumlarda yapılması en önemli olan eylem, takımla çalışan veya çalışabilecek bir psikolog/psikiyatriste başvurarak durumu detaylıca aktarmaktır. En başta sorduğumuz sorunun net cevabı olarak şunu söyleyebiliriz: evet bu tür ağrılar tamamen gerçektir ve fiziksel olarak hissedilir! Beynin basitçe kişiyi korumaya çalıştığı bu fizyolojik mesaj aslında epey komplike senaryolara yol açabilir ve göz ardı edilmesi halinde bir sporcu, daha önemlisi bir insan kaybedilebilir.
-------------
Kaynakça:
DSM-IV; Diagnostics and Statistical Manual of Mental Disorders, 2000.
Farber, S.K., 2013. Chronic Pain Syndrome and Other Psychosomatic Illness, The Mind-Body Connection
Kerkar, P., 2016. Psychosomatic Pain: Types, Causes, Symptoms, Treatment, Alternative Therapies, https://www.epainassist.com/mental-health/psychosomatic-pain.
Stull, T., 2014. in Mind, Body, and Sport Understanding and Supporting Student-Athlete Mental Wellness, Ch.2: Positioning the Experts; The Psychiatric Perspective.
http://www.ncaa.org/health-and-safety/sport-science-institute/mind-body-and-sport-psychiatrist-perspective
https://www.psychologytoday.com/blog/the-mind-body-connection/201306/chronic-pain-syndrome-and-other-psychosomatic-illness